İran, bir helikopter kazasında hayatını kaybeden İbrahim Reisi’nin yerini alacak yeni cumhurbaşkanını belirlemek üzere bugün sandık başına gidiyor.
Seçimlerinde yarışacak altı aday İran dini konseyi tarafından onaylandı. Bunlar arasında İran Meclis Başkanı en tanınmış isim olarak öne çıkıyor. Az tanınan bir siyasetçi ve kalp cerrahı da oy pusulasında yer alıyor. Kendisi tek reformist, diğerleri ise Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney’i sorgusuz sualsiz destekleyen ve Batı’ya meydan okuyan sertlik yanlıları.
Önceki seçimler İran siyaseti için bir rehber alındığında, oylamadan önceki son günlerde birkaç aday çekilmesi bekleniyordu. Ancak bu yöndeki dedikoduları rağmen adaylar “devam” dedi.
Bu arada yetkililer, özellikle de 1979 İslam Devrimi’nden bu yana en düşük katılımın gerçekleştiği parlamento seçimlerinden sonra, halkı geçmişte olduğu kadar yüksek sesle oy vermeye çağırmıyor.
61,4 milyon seçmen
İran’ın seçim merkezi başkanı dün yaptığı açıklamada cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 61 milyon 452 bin 321 kişinin oy kullanma hakkına sahip olduğunu söyledi.
Oy verme işlemi yerel saatle 08:00’da başlayacak. Seçmenler yaklaşık 60 seçim merkezinde oy kullanacak.
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve beraberindekilerin 19 Mayıs’ta bir helikopter kazasında trajik bir şekilde hayatını kaybetmesinin ardından 28 Haziran’da yerini alacak cumhurbaşkanının seçim süreç başlatılmıştı.
Seçimlere katılan adaylar hakkında bazı bilgiler şöyle:
Emir Hüseyin Gazizade Haşemi
53 yaşındaki Gazizade Haşemi, Reisi’nin cumhurbaşkanı yardımcılarından biri. Şehit ve Gazi İşleri Vakfı’nın başkanı olarak görev yaptı. 2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday oldu ve 1 milyonun biraz altında oy alarak son sırada yer aldı.
Şimdiye kadarki tartışmalarda, ülkeyi Reisi’nin politikalarını izlemeye devam etmeye çağırdı. Ülkenin şu anda karşı karşıya olduğu yaygın ekonomik zorluklara rağmen, İran’ın başarılı olmak için yabancı yatırıma ihtiyacı olmadığını savunuyor.
Said Celili
58 yaşındaki Celili sertlik yanlısı bir siyasetçi ve eski üst düzey nükleer müzakereci. İran’ın 2013 cumhurbaşkanlığı seçimleri için başvurdu, ancak Reisi’yi desteklemek için adaylıktan çekildi.
Geçmişte müzakerelerde Celili ile muhatap olan mevcut CIA direktörü Bill Burns, onu görüşmelerde “sersemletici derecede donuk” olarak tanımlıyor. Celili, 1980’lerdeki İran-Irak savaşında bir bacağını kaybettikten sonra “Yaşayan Şehit” lakabını aldı. İran’ın nükleer programı konusunda Batı ile müzakere etmesine gerek olmadığını savunuyor. Hamaney’le yakın bağları olduğu düşünülse de ön sıralarda değil. Kampanyası büyük ölçüde kırsal kesimdeki seçmenlere odaklanmış durumda.
Mesud Pezeşkiyan
69 yaşında bir kalp cerrahı olan Pezeşkiyan, cumhurbaşkanlığı için yarışan sertlik yanlısı isimler arasındaki tek reformist aday. Batı ile yeniden müzakere ederek 2015 nükleer anlaşmasının bir versiyonunu yeniden başlatmayı deneyeceğini söyledi. İran’ın dünyayla iletişim kurması gerektiğini söyleyerek anlaşmaya duyulan ihtiyacı ekonomik terimlerle ifade etti. Görece ılımlı Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani döneminde görev yapan ve nükleer anlaşmanın imzalanmasına yardımcı olan İran’ın eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif de ona destek verdi. Ancak analistler Pezeşkiyan’ın kazanması için yüksek bir katılım oranına ihtiyaç duyacağını düşünüyor ki ülkeyi saran mevcut ilgisizlik göz önüne alındığında bu pek olası görünmüyor. Pezeşkiyan’ın kampanyası şu ana kadar gençlerin, kadınların ve İran’ın etnik azınlıklarının oylarına odaklanmış durumda.
Mustafa Purmuhammedi
64 yaşındaki Purmuhammedi seçimlerde yarışan tek Şii din adamı. Sertlik yanlısı Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde içişleri bakanı, daha sonra da Ruhani döneminde adalet bakanı olarak görev yaptı.
ABD Dışişleri Bakanlığı 2006 yılında Purmuhammedi’yi 1988 yılında Tahran’ın kötü şöhretli Evin cezaevinde binlerce siyasi mahkumun toplu infazında oynadığı öncü rol nedeniyle “kötü şöhretli bir insan hakları ihlalcisi” olarak nitelendirmişti. Dışişleri Bakanlığı ayrıca onu 1990’larda aktivistlere ve diğerlerine yönelik “zincirleme cinayetlerle” de ilişkilendirdi.
Bir sonraki cumhurbaşkanının dünya ile ilgilenmesi gerektiğini savunuyor. İran’ın Ukrayna’daki savaşta Rusya’yı silahlandırmasını, Tahran’ın Moskova’dan desteğinin karşılığını yeterince alamadığını düşündüğü için eleştirdi. Kampanyası muhtemelen din adamlarının ve gelenekçilerin desteğine güveniyor.
Muhammed Bagher Kalibaf
İran Meclis Başkanı 62 yaşındaki Kalibaf, teokrasi içinde cumhurbaşkanlığına aday olan en üst düzey yetkili. Yorumcular onun kampanyada önde gittiğini, Celili’nin ise ikinci sırada yer aldığını söylüyor.
Kalibaf, ülkenin paramiliter Devrim Muhafızları ile yakın bağları olan eski bir Tahran belediye başkanı. Birçok kişi eski bir Muhafız generali olan Kalibaf’ın 1999 yılında İranlı üniversite öğrencilerine yönelik şiddetli bir baskının parçası olduğunu hatırlıyor. Ayrıca 2003 yılında ülkenin polis şefi olarak görev yaparken öğrencilere karşı gerçek mermi kullanılması emrini verdiği de bildiriliyor.
Kalibaf, güçlü bir yönetici olarak İran’ı krizden kurtarabileceğini savunuyor ve Hamaney’in yakın zamanda yaptığı yorumlardan esinleniyor. Kalibaf orta sınıfa odaklanmanın yanı sıra yoksullar için daha fazla nakit yardımı vaat ediyor.
Alireza Zakani
Tahran’ın mevcut belediye başkanı 58 yaşındaki Zakani, Reisi’yi desteklemek için önceki cumhurbaşkanlığı seçimlerinden çekilmişti.
Zakani, İran’ın uluslararası yaptırımların etkilerini etkisiz hale getirebileceğine inandığını ancak diplomatik bir çözüm arayışında olması gerektiğini söylüyor.
İran’ın siyasi sistemi içindeki reformistleri ve ılımlıları defalarca eleştiren, İran’ın doları referans para birimi olarak kullanmayı bırakmasını isteyen ve İran’ın gelirini artırmak için petrolünden daha fazla katma değerli ürün yaratması çağrısında bulunan sert bir çizgiye sahip. Kadınlar ve yaşlılar için ücretsiz sağlık hizmetinin yanı sıra yoksullara nakit ödeme ve İran’ın para birimi riyali canlandırma sözü verdi. Ancak bu hedefleri nasıl gerçekleştirmeyi planladığına dair hiçbir ayrıntı vermedi (Ajans Bizim)