İran’da cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turunda “reformist aday” olarak tanımlanan Mesud Pezeşkiyan yeni cumhurbaşkanı seçildi.
İran seçim merkezi sözcüsü Muhsin İslami tarafından yapılan açıklamaya göre, Pezeşkiyan oyların 16 milyon 384 bin 403’ünü alarak seçim yarışını kazanırken, rakibi Said Celili’in oyları 13 milyon 538 bin 179 olarak açıklandı.
Pezeşkiyan 28 Haziran’da İran’da yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda dört aday arasından sıyrılarak oyların yüzde 42,5’ini, 5 Temmuz’da ise oyların yüzde 53,6’sını aldı.
Reformist milletvekili Mesut Pezeşkiyan, aşırı muhafazakâr aday Said Celili karşısında seçimi kazanarak İran İslam Cumhuriyeti’nin dokuzuncu cumhurbaşkanı oldu.
Pezeşkiyan hakkında
Eski bir sağlık bakanı olan Pezeşkiyan, son 16 yıldır İran parlamentosunda etnik Azeri çoğunluklu Batı Azerbaycan eyaletini temsil ediyordu.
Pezeşkiyan 29 Eylül 1954’te İran’ın kuzeybatısındaki Mahabad’da Azeri bir baba ve Kürt bir annenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Azerice konuşuyor ve uzun süredir İran’ın geniş azınlık etnik gruplarının meselelerine odaklanmış durumda.
Kalp cerrahı oldu ve Tebriz Tıp Bilimleri Üniversitesi’nin başkanlığını yaptı. Ancak 1994 yılında geçirdiği bir trafik kazasında eşi Fateme Macidi ve bir kızının ölümünün ardından kişisel trajedisi hayatını şekillendirdi. Doktor bir daha evlenmedi ve geridee kalan iki oğlu ile bir kızını tek başına büyüttü.
Eğitimli bir doktor olan Pezeşkiyan, 1980-88 İran-Irak Savaşı sırasında savaşmak ve sağlık görevlisi olarak hizmet vermek üzere cepheye gitti. Savaştan sonra kalp cerrahisi alanında uzmanlaştı.
Pezeşkiyan aynı zamanda İran’ın paramiliter Devrim Muhafızları’nı onurlandırdı ve bir keresinde mecliste üniformalarını giydi. ABD’yi defalarca eleştiren Pezeşkiyan, 2019’da bir Amerikan İHA’sını düşüren Devrim Muhafızlarını överek “Amerikalıların ağzına güçlü bir yumruk indirdik ve onlara ülkemizin teslim olmayacağını kanıtladık” dedi.
Akademide de çalışan Pezeşkiyan, 1994-1999 yılları arasında Tebriz Tıp Bilimleri Üniversitesi’nin başkanlığını yaptı.
Üniversiteden ayrıldıktan kısa bir süre sonra siyasete atılan Pezeşkiyan, 2000 yılında Tahran’a taşınarak dönemin Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin hükümetinde sağlık bakan yardımcısı olarak görev aldı.
Hatemi 2001 yılında Pezeşkiyan’ı sağlık bakanı olarak atadı. İki yıl sonra, parlamento, Pezeşkiyan’ı eleştirenlerin kötü atamalar ve Dünya Bankası kredisinin kötü kullanımı gibi iddiaları nedeniyle başarısız bir şekilde görevden almaya çalıştı.
2008 yılında, hükümetten ayrıldıktan üç yıl sonra, Pezeşkiyan parlamentoya adaylığını koydu ve Tebriz seçim bölgesinden birinci çıktı. Dört yıllık beş dönem üst üste parlamentoya seçildi.
Pezeşkiyan, ılımlıların ve reformistlerin yasama organını kontrol ettiği 2016’dan 2020’ye kadar iki meclis başkan yardımcısından biri olarak görev yaptı.
Pezeşkiyan 2013 yılında cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu, ancak kimseyi desteklemeden adaylıktan çekildi. Şansını 2021’de tekrar denedi, ancak bu kez de seçimlerde yarışan adayları da inceleyen anayasal bir organ olan Koruyucular Konseyi tarafından adaylıktan elendi.
Başörtüsü politikasına eleştiri
Pezeşkiyan sık sık Kuran okuyor ve ilk Şii imam Ali’ye atfedilen vaaz ve sözlerin bir derlemesi olan Nahjul Balagha konusunda uzman. Bu kitap İran’daki Şiiler arasında özel bir yere sahip.
Eski sağlık bakanı İslam cumhuriyetinin başörtüsü politikalarını eleştirerek 2023 yılında bunun insanları dinden nefret etmeye teşvik ettiği uyarısında bulundu.
Batı ile müzakerelere açık olduğunu ifade etti ve geçmişte ABD de dahil olmak üzere diğer ülkelere karşı slogan atılmasını eleştirdi.
Hamaney’in desteği
Pezeşkiyan aynı zamanda İslam Cumhuriyeti’nin ilkelerini destekleyen konuşmalar yaptı ve Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından belirlenen politikaların takip edilmesi gerektiğini savundu.
Bu yılın başlarında Pezeşkiyan, Hamaney’in müdahalesinin Mart ayındaki parlamento seçimlerinde adaylıktan diskalifiye edilmemesini sağladığını söyledi.
Pezeşkiyan azınlık haklarını savunan konuşmalar yaptı ancak kendisini eleştirenler onu İran’ın etnik Azerileri arasındaki milliyetçi duyguları kışkırtmakla suçladı. Kendisi bu iddiaları reddetti.
2022 yılında Mahsa Emini’nin ölümünün ardından İranlı milletvekili Mesud Pezeşkiyan, “İslam Cumhuriyeti’nde bir kızın başörtüsü nedeniyle tutuklanmasının ve ardından cesedinin ailesine teslim edilmesinin kabul edilemez” olduğunu yazdı.
Günler sonra, ülke çapındaki protestolar ve tüm muhalefete yönelik kanlı bir baskı sürerken, “yüce lidere hakaret edenlerin … toplumda uzun süreli öfke ve nefretten başka bir şey yaratmayacağı” uyarısında bulundu.
Şu anda İran’ın 69 yaşındaki seçilmiş cumhurbaşkanı olan Pezeşkiyan’ın duruşu, İran’ın Şii teokrasisi içinde reformist bir siyasetçi olmanın ikilemlerini vurguluyor – her zaman değişim için bastırıyor ama asla Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından denetlenen sisteme radikal bir şekilde meydan okumuyor.
Kolay bir cumhurbaşkanlığı olmayacak
İran’da 28 Haziran’da yapılan ve tarihin en düşük katılımlı cumhurbaşkanlığı seçiminin ardından Pezeşkiyan, sertlik yanlısı Said Celili’nin karşısında ikinci tura kalmayı başardı. Pezeşkiyan şimdi yıllarca süren ekonomik acılar ve kanlı baskılar nedeniyle öfkeli olan halkı vaat ettiği değişiklikleri yapabileceğine ikna etmek zorunda.
Pezeşkiyan Pazartesi gecesi televizyonda yayınlanan bir tartışmada “Davranışlarımız, yüksek fiyatlar, kız çocuklarına muamelemiz ve interneti sansürlememiz nedeniyle toplumdaki desteğimizi kaybediyoruz. İnsanlar davranışlarımız nedeniyle bizden hoşnut değiller” dedi.
Pezeşkiyan, Mayıs ayında bir helikopter kazasında hayatını kaybeden Hamaney’in sertlik yanlısı koruması Cumhurbaşkanı İbrahim Raisi’nin yerine geçmek için yürüttüğü kampanya sırasında diğer ılımlı ve reformist figürlerle aynı safta yer aldı. En büyük destekçisi, İran’ın 2015 yılında dünya güçleriyle yaptığı ve atom programının büyük ölçüde kısıtlanması karşılığında yaptırımların kaldırılmasını öngören nükleer anlaşmayı sağlayan eski Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif oldu.
İranlılar, nükleer anlaşmanın ülkelerinin nihayet uluslararası topluma katılmasını sağlayacağı umuduyla karnaval havasında sokaklara dökülmüştü. Ancak 2018’de dönemin Başkanı Donald Trump Amerika’yı anlaşmadan tek taraflı olarak çekerek Orta Doğu’da bir dizi saldırının başlamasına neden oldu. İran şu anda uranyumu neredeyse silah düzeyinde zenginleştiriyor ve isterse birkaç bomba yapabilecek kadar büyük bir stoka sahip.
Bu durum, Amini’nin ölümü ve zorunlu başörtüsü nedeniyle ülke çapında düzenlenen protestoları takiben muhalefete yönelik kanlı baskılarla birleşince seçmenlerin hayal kırıklığını körükledi. Pezeşkiyan, Batı ile daha iyi ilişkiler, atom anlaşmasına geri dönüş ve başörtüsü yasasının daha az uygulanmasını istediğini belirten yorumlar yaptı.
Pezeşkiyan, Salı günü Celili ile yaptığı son televizyon tartışmasında “Benimle onun arasındaki tüm gürültülü tartışmalara rağmen (seçme hakkına sahip seçmenlerin) sadece 40’ı oy kullandı. Yüzde altmış bizi kabul etmiyor. Yani insanların bizimle sorunları var” diyordu. (Ajans Bizim)