1 Mayıs çok sayıda ülkede baharın başlangıcını temsil eden kadim bir kültürel etkinlik olarak kutlanıyor. İşçilerin, emekçilerin ve işçilerin kazanımlarının kutlandığı bir güne dönüşmesi ise ABD’de gerçekleşti. Ancak bugün ABD’de işçi ve emekçi bayramı artık eylülün ilk Pazartesi günü kutlanıyor.
1886 yılında ABD’deki sendikalar, İngiliz sosyal reform yanlısı düşünür Robert Owen’ın sekiz saatlik çalışma düzeni fikrini talep eden büyük grevler düzenledi. Owen, sekiz saat iş, sekiz saat boş zaman ve sekiz saat dinlenme formülünü ortaya atmıştı.
En büyük eylem 1 Mayıs günü Chicago’da düzenlendi ve yaklaşık 40 bin işçi katıldı. O zamanlar fabrikalarda saat sınırı yoktu. Chicago, ABD endüstrisinin ve sendika örgütlenmesinin kalbiydi. Sonraki günlerde on binlerce işçi ve anarşist eylemlere katıldı.
Polis ve protestocular arasında yaşanan gerilimlerde bir kişi hayatını kaybetti, birkaç kişi yaralandı. 4 Mayıs’ta ise sendikaların Haymarket Meydanı’nda düzenlediği eylemde kimliği belirlenemeyen bir kişi tarafından polislere bomba atıldı; arkasından gelen panik ile beraber yedi polis ve dört eylemci hayatını kaybetti, onlarca kişi yaralandı. Olayla ilgili olarak suçları kanıtlanamasa da sekiz anarşist hüküm giydi; bazıları ölüme mahkum edildi.
Sırbistan’da 1893 yılında eylemler düzenlendi
İkinci Uluslararası Sosyalist Kongre, 20 ülkenin temsilcileriyle 1889’da 1 Mayıs’ta yaşanan bu olayın anılması kararını aldı. Sonraki yıllarda da Chicago’da yaşananlar çok sayıda solcu parti ve sendika için bir ilham kaynağı oldu. Güney Avrupa’da henüz Avusturya-Macaristan İmparatorluğu varken 1 Mayıs’ı ilk kutlayanlar Slovenler ve Hırvatlar oldu.
Sırbistan’da 1893 yılında zor çalışma koşulları, düşük maaşlar ve uzun çalışma saatleri yüzünden 1 Mayıs eylemleri düzenlendi. Birinci Dünya Savaşı’nın ardından hızlı endüstrileşme ve Rusya’daki komünist devrimin de etkisiyle işçiler dünyanın dört bir yanında temel hakları için mücadele etmeye başladı.
Nazilerin başa geldiği Almanya’da 1 Mayıs, 1933’te resmi tatil oldu. Diğer yandan tatilin ilan edilmesinin ardından serbest sendikalar kaldırıldı; böylece Alman işçi hareketi yok edildi. Sendikalar tekrar İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Almanya’da kuruldu.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ise Küba, Sovyetler Birliği ve Çin gibi sosyalist ülkelerde 1 Mayıs yıllarca kutlandı. Moskova’daki Kızıl Meydan’da üst düzey devlet görevlilerinin katıldığı büyük yürüyüşler düzenlendi. Komünist liderler, bu kutlamaların Avrupa ve ABD’deki işçi sınıflarının kapitalizme karşı birleşmesi için ilham olacağı fikrindeydi.
Yugoslavya’da da 1945 yılında 1 Mayıs resmi tatil ilan edildi.
İstanbul’daki ilk kutlama 1912 yılında yapıldı
Osmanlı’da ise 1 Mayıs ilk kez 1911’de Selanik’teki tütün, pamuk ve liman işçileri tarafından kutlandı. İstanbul’daki ilk kutlama 1912 yılında yapıldı.
Sovyetler Birliği ile dostluk ilişkisi çerçevesinde 1 Mayıs 1922’de Ankara’da İşçi Bayramı olarak kutlamalar yapıldı. Resmi olarak kutlanması ilk kez 1 Mayıs 1923 yılında oldu. Taksim Meydanı’nda 1977’de düzenlenen 1 Mayıs’ta, DİSK Genel Başkanı Kemal Türkler’in konuşması sırasında meydandakilere ateş açılması sonucu en az 34 kişi yaşamını yitirdi, yüzlerce kişi yaralandı.
12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından ise 1 Mayıs, bayram olmaktan çıkarıldı ve kutlanması yasaklandı. 1 Mayıs, 2009’da “Emek ve Dayanışma Günü” adıyla tekrar resmi tatil ilan edildi ve kutlanmaya başlandı.
